فروشگاه فایل کاربردی

مقاله حسابرسى داخلى

تاريخچه

اگرچه حسابرسى به‌صورتى‌ که امروزه مورد عمل و استفاده است داراى سابقهٔ نسبتاً کوتاهى مى‌باشد، ولى بايد دانست که حسابرسى به مفهوم اعم کلمه، يعنى رسيدگى به حساب و کتاب، سابقه‌اى بسيار طولانى دارد، که مندرجاً با يک روند تکوينى به ‌صورت کنونى درآمده است. مبداء شروع حسابرسى به زمانى برمى‌گردد که لزوم برقرارى نوعى کنترل نسبت به عمليات و معاملات کسانى که به مباشرت ديگران اقدام به وصول و يا خرج وجوه متعلق به آنان مى‌نمودند احساس گرديد. اين ضرورت به‌خصوص در مورد کنترل وصول و مصرف وجوه عمومى ـ يعنى مال حکومت، يا بيت‌المال يا خزانه ـ از ديرباز احساس گرديده و به همين علت سابقهٔ بازرسى عمليات مقامات مالى در دستگاه‌هاى حکومتى و مملکتى بسيار قديمى است. بديهى است در آن روزگاران به‌علت ابتدائى بودن روش‌هاى حسابدارى و مدارک و دفاترى که نگاهدارى مى‌شده است، و مهم‌تر از آن به‌علت ناچيز بودن نسبى اعداد و ارقام و ميزان و تعداد معاملات، وظايف شخص رسيدگى کننده بسيار مختصر بوده و گاه به استماع توضيحاتى که توسط مباشران يا عمال مالى داده مى‌شد محدود مى‌گرديد. شايد به همين علت در عرف و فرهنگ انگلوساکسون‌ها شخص رسيدگى کننده اصطلاحاً Auditor مشتق از کلمهٔ لاتين Audire به معنى شنيدن و استماع کردن، ناميده مى‌شود

از قرن پانزدهم ميلادى (يعنى قبل از آغاز سلطنت صفويان) که به دنبال رُنسانس، توسعه وسيعى در امور تجارت و بازرگانى جهانى به وجود آمده در نتيجه نياز حاصل از افزايش ميزان و تعداد معاملات، روش‌هاى حسابدارى به تدريج تکامل يافت، و با ابداع روش دفتردارى دو طرفه که اصول آن نخستين بار به سال ۱۴۹۴ ميلادى در ونيز انتشار يافت، ثبت انواع و اقسام عمليات حسابدارى امکان‌پذير گرديد. از طرف ديگر توسعهٔ امور بازرگانى در يک سطح بين‌المللي، که خود گسترش خارق‌العاده‌اى در فعاليت‌هاى ديگرى از قبيل بانک‌داري، کشتى‌رانى تجاري، بيمه و غيره را به همراه داشت، به کارگيرى سرمايه‌هاى هنگفت به ميزانى بيش از مقدورات انفرادى بازرگانان وقت را ضرورى ساخت و در نتيجه اين امر، انواع و اقسام مشارکت‌ها عرف گرديد که به نوبهٔ خود موجب تکامل بيشتر روش‌هاى حسابدارى گرديد. بدين ترتيب قبل از انقلاب صنعتى اروپا، گسترش نسبى فعاليت‌هاى اقتصادى و تکامل تدريجى روش‌هاى حسابدارى به‌طور مسلّم در ايجاد حسابرس به‌صورتى‌ که امروزه شناخته شده است (منتها با روش‌هاى ابتدائى‌تر) بسيار مؤثر بوده است، ولى با وجود آن، پيشرفت و رواج حسابرسى بيشتر مديون اثرات اقتصادى انقلاب صنعتي، که به تدريج در طى قرن نوزدهم ظاهر گشت، مى‌باشد

گسترش فوق‌العاده فعاليت‌هاى اقتصادى در طى قرن نوزدهم ضرورت به‌کار افتادن سرمايه‌هائى به مراتب بيش از ميزان‌هاى پيش را به‌وجود آورد و در نتيجه اين ضرورت، و سودآورى عمده‌اى که فعاليت‌هاى جديد در بر داشت، شرکت‌هاى متعددى(به‌خصوص از نوع شرکت‌هاى سهامي) ايجاد گرديد و سرمايه‌هاى هنگفتى به‌دست اشخاص معدودى که به حساب خود، و همچنين از طرف ساير صاحبان سرمايه، در سمت مديران اين شرکت‌ها انجام وظيفه مى‌نمودند سپرده شد. در چنين شرايط، به‌خصوص با توجه به اينکه فعاليت همهٔ اين شرکت‌ها هميشه موفقيت‌آميز نبود، و در بعضى موارد خسارات عمده‌اى به صاحبان سرمايه وارد مى‌گرديد، لزوم استخدام مديران کارآزموده به وسيلهٔ صاحبان اين قبيل سازمان‌ها بيشتر احساس گرديد و در نتيجه، طبقهٔ صاحبان سرمايه و گروه گردانندگان اين سرمايه‌ها در غالب موارد از يکديگر متمايز شدند. اين خود دليل ديگرى بود براى بهبود روش‌هاى حسابدارى از يک طرف و اشاعهٔ حسابرسان از طرف ديگر. ليکن از آنجا که نقطه‌نظر صاحبان سرمايه بيشتر در جلوگيرى از هرگونه تقلب و سوءاستفادهٔ مديران و کارمندانى که در استخدام آنان بودند خلاصه مى‌شد، لذا وظيفهٔ اساسى حسابرسان در اين زمان عمدتاً کشف هرگونه تقلب و سوءاستفاده به‌شمار مى‌آمد.

در انگلستان، که غالباً به‌عنوان زادگاه فن جديد حسابرسى شناخته مى‌شود، در زمان انقلاب صنعتى و پس از آن، اصلاحات اساسى و بسيار گسترده‌اى در سيستم‌ها و روش‌هاى حسابدارى به‌عمل آمد. با افزايش اهميت و رونق کار شرکت‌هاى سهامى در اين زمان، و انتقال وظيفهٔ اداره امور مؤسسات صنعتى و تجارى از صاحبان سرمايه به مديران حرفه‌اي، اصول و ضوابطى جهت بهبود امور مالى و حسابدارى پايه‌گذارى شد، و برقرارى يک سيستم کامل و مناسب حسابدارى به منظور پيشگيرى از سوءاستفاده‌ها و يا کشف به موقع آنها، و بالاخره براى تهيهٔ گزارش‌ها و صورت‌هاى مالى مورد اعتماد و قابل‌اتکاء، بيش از پيش ضرورى به‌نظر رسيد. به تدريج که سهام‌داران شرکت‌ها علاقهٔ بيشترى به بررسى صورت‌حساب‌هاى تنظيمى نشان دادند و بيشتر و بيشتر به اتکاء صورت‌هاى مالى و گزارش حسابرسان اتخاذ تصميم نمودند، نياز فراوانى به‌وجود حسابرسان ورزيده و کاردان احساس شد. به اين ترتيب، ديگر وجود حسابرسان آماتور براى رفع احتياج تجارت و اقتصاد کشور کافى و مناسب به‌نظر نمى‌رسيد، و حسابرسى متدرجاً به‌عنوان حرفه‌اى مستقل شناخته شد

بايد دانست که حسابرسى مستقل از زمانى که به‌صورت امروزى شناخته شده است اغلب توسط حسابداران عمومى يا حسابداران مستقل انجام يافته و پيشرفت و توسعهٔ آن پا به پاى توسعه و رواج حرفهٔ حسابدارى مستقل به‌وجود آمده است. حسابدار مستقل به شخصى اطلاق مى‌گردد که به‌طور کلى انجام خدمات حسابدارى و حسابرسى و ساير امور همانند با اين خدمات را در قبال دريافت حقّ‌الزحمه (يعنى نه به‌صورت استخدامي) حرفهٔ اصلى خود قرار داده و براى کسب اينگونه خدمات، همگان بتوانند به وى مراجعه نمايند

اين نوع حسابداران از ديرباز علاوه بر انجام حسابرسى‌هاى مستقل به امور ديگرى نيز که با حرفهٔ آنان هماهنگى داشته است، از قبيل تهيهٔ صورت‌حساب‌هاى نهائى سالانه براى شرکت‌ها و مشارکت‌ها، رسيدگى به وضعيت و تصفيهٔ امور اشخاص حقيقى و حقوقى ورشکسته و به‌طور کلى انجام هرگونه خدمات حرفه‌‌اى حسابدارى و مالي، مى‌پرداخته‌اند، و با وجود توسعهٔ روزافزون حسابرسى در قرن نوزدهم، مع‌هذا تا زمانى‌که انجام حسابرسى در مواردى به‌موجب قوانين مختلف الزامى گرديد، و در موارد ديگر به تدريج رواج و عموميت يافت، قسمت اعظم فعاليت‌هاى حسابداران مستقل را خدماتى غير از حسابرسى تشکيل مى‌داد

ليکن از اواخر قرن نوزدهم که انجام حسابرسى‌هاى حرفه‌‌اى به تدريج عموميت بيشترى يافت، خدمات حسابرسى سهم بيشترى از فعاليت حسابداران مستقل را به خود اختصاص داده است، تا آنجا که امروزه، اگرچه خدمات جديدى مانند رسيدگى‌...